Eğitim-İş Genel Sekreteri Seher Ergin koordinasyonunda yapılan toplantıda, komisyonumuza katkı sağlayan Denizli 1 No’lu Şube Recep Akın, Tekirdağ 2 No’lu Şube Mücahit Yavuz, İzmir 2 No’lu Şube Bora Gözen Kaya, Antalya Şube Mehmet Demirci, Konya Şube Ertan Özkaynak, Denizli 2 No’lu Şube Akın Kara, İzmir 2 No’lu Şube Cemalettin Bozkurt'a ve istatistikleri derleyen Dr. Burcu Doğan'a, Mesleki ve Teknik Eğitim konusunda tez çalışmalarıyla komisyonumuza katkı sağlayan Dr. Nurcan Korkmaz'a teşekkür ediyoruz.
Komisyonumuz “Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitim Sorunları ve Çözüm Önerileri” başlığı altında aşağıdaki sorun alanlarını tespit etmiş ve bu alanlar üzerinden önümüzdeki süreçte hazırlanacak olan rapor kapsamında ayrıntılı değerlendirmelerde bulunmuştur.
Türkiye’de eğitim, 23 yıldır AKP iktidarının dinselleştirme ve piyasalaştırma politikaları doğrultusunda şekillendirilmekte; laik ve kamusal niteliğinden uzaklaştırılarak bir metaya dönüştürülmektedir. Bu süreçte eğitim bir hak olmaktan çıkarılmış, siyasi iktidarın önceliği tüm çocuklara eşit ve nitelikli eğitim sunmak yerine sermaye ve dini yapıların taleplerini karşılamak olmuştur. Bu bağlamda Mesleki Eğitim de, eğitim sisteminin genelinde olduğu gibi sorunların katlanarak arttığı ve derinleştiği alanlardan biri olmuştur.
Çocukların eğitim hakkının elinden alındığı, çocuk işçiliğinin yasal kılıfı haline gelen ve hiçbir koşulda bir eğitim ortamı olarak kabul edilmesi mümkün olmayan Mesleki Eğitim Merkezleri (MESEM) uygulamalarının kabul edilmesi mümkün değildir. MESEM uygulaması, genel olarak eğitim kurumlarında yürütülmemesi, öğretmen gözetiminde uygulama eğitimi olmaması nedeniyle meslek eğitiminin genel ilkeleriyle uyumlu değildir. Komisyonumuzca ayrı başlıkta değerlendirilmesine karar verilen MESEM’lerin zorunlu eğitim çağının dışında yetişkin eğitimini kapsaması gerektiği ve Mesleki Teknik Eğitimin temel ilkeleriyle uyuşmadığı, dolayısıyla örgün eğitimin dışında değerlendirilmesi gerektiği konusunda fikir birliğine varılmıştır.
Benzer şekilde son dönemde açılan Mesleki Ortaokulların da mevcut Anayasa ve yasalara aykırı olduğu komisyonumuzca değerlendirilmiştir. İlköğretim anaokulu+ilkokul+ortaokul kademelerinden oluşmaktadır. Bu aşamadaki eğitimin temel amacı da bireyin bağımsızlığını kazanmasını sağlayacak yetenek ve becerilerin edindirilmesinin yanında, toplumun üyesi olarak yaşama hazırlanmasıdır. İlköğretim o nedenle toplumun üyelerini ortaklaştıran, toplumsal yaşamda yurttaş olarak bir arada uyumlu biçimde yaşamalarını sağlayan ortaklaştırıcı temelde gerçekleştirilir. Bütün yurttaşlar için zorunludur, ilköğretim kendi içinde ilerleme-eleme usulüne dayanamaz. Çocukların ilgileri, mesleki yönelimleri sosyal etkinlikler yoluyla desteklense de farklılaştırma ve uzmanlaştırma yoluna gidilemez.
Çağdaş ve bilimsel yaklaşım ortaokulda mesleki eğitim uygulamasının hiçbir yönüyle çocuğun yararına olmayacağını da gözler önüne sermektedir. Komisyonumuz MEB’e bu uygulamadan vazgeçme çağrısını yinelemiş ve sendikamızın bu konuda dava açtığını not düşerek Mesleki Ortaokul tartışmasını da, rapor dışında bırakmıştır.
Bu nedenle toplantıda MESEM dışında kalan Mesleki Eğitim Liselerinde yaşanmakta olan sorunlar ele alınmıştır:
- Öğrenci ve veli boyutu: Veliler açısından mesleki eğitim, çoğunlukla ilköğretimde başarısız olan öğrencilerin yönlendirildiği bir alan olarak görülmektedir. Öğrenciler içinse bu kurumlar, toplumda düşük statüyle ilişkilendirilen eğitim kurumlarıdır. Bu algı, öğrencilerde kalıcı bir gelecek kaygısına ve öğrenme süreçlerinde düşük motivasyona yol açmaktadır. Özellikle, öğrencilerin mesleki yönelimlerinin işaretleri olan zihinsel, bedensel ve sosyal kabiliyetlerinin dikkatli biçimde gözlenmemesi, meslek seçmeye hazır olup olmadığının tespiti yapılmaksızın bu okullara yöneltilmesi öğrencilerdeki motivasyonu düşürmekle kalmamakta, okullarımızdaki eğitimin niteliğini de olumsuz biçimde etkilemektedir. Ayrıca bu okullara yönlendirilen öğrencilerin sosyoekonomik durumunun düşük olması, öğrencilerin eğitime erişimine ve eğitim imkânlarından istenilen biçimde yararlanmalarına engel olmaktadır.
- Öğretim programları açısından bakıldığında; Mesleki ve Teknik Eğitimde, alan ve dal çeşitliliği bulunmakla birlikte, programların güncelliğini koruyamadığı, teknolojik gelişmelerin eğitim içeriklerine yeterince yansıtılamadığı, komisyonumuz tarafından tespit edilmiştir. Bu durum, mezunların çağın gereklerine uygun bilgi ve becerilerle donatılmadığının göstergesidir. Ayrıca eğitim sistemimizde mezunların izlenmemekte, izleniyorsa bu konudaki verilerin kamuoyu ile paylaşılmamakta, yetiştikleri alanlarda istihdam edilip edilmedikleri bilinmemekte ve mezunların iş güvencesiyle birlikte elde ettikleri gelir-refah düzeylerinin kamuoyuna açıklanmamaktadır. Bu okullar çoğu zaman veli ve öğrenciler tarafından tercih edilen değil seçmeye mecbur bırakıldıkları okullar durumundadır.
- Yönetici ve öğretmen boyutu: Meslek dersi öğretmenlerinin yetiştirilmesi, hizmet içi eğitim olanakları, norm kadro sorunları ve alan dışı görevlendirmeler önemli sıkıntılar olarak öne çıkmaktadır. Öğretmenlerin maddi ve manevi özlük haklarının yetersizliği iş motivasyonunu düşürmekte; şeflik, koordinatörlük ve iş güvenliği gibi alanlarda belirsizlikler sürmektedir. Bu durum, öğretim sürecinin niteliğini doğrudan olumsuz etkilemektedir.
- Okulların donanım ve altyapı eksiklikleri: Atölye ve laboratuvarların teknolojik olarak yenilenememesiyle ilgili sorunlar dikkat çekmektedir. Atölye ve laboratuvarlardaki donanım eksiklikleri bu kurumları uygulamalı eğitimde yetersiz kılmaktadır. Kamu kaynaklarının sınırlı olması, özel sektörün piyasacı ve ucuz iş gücü bakış açısı, öğrencilerin eşit, kamusal, çağdaş koşullarda eğitim almasını imkansız kılmaktadır.
- İşletmelerde beceri eğitimi ve staj süreçlerinde: Denetim ve rehberlikte öğretmen üzerindeki iş yükünün fazlalığından kaynaklı yaşanan eksiklikler, öğrencilerin işgücü olarak sömürüye açık hale gelmesine neden olmaktadır. Öğretmenler staj uygulaması olan işyerlerini denetimlerde, zaman zaman işyeri sahiplerinin dirençleriyle karşılaşmakta; öğrencilerin güvenli ve eğitim-öğretime uygun staj yapacakları iş yeri bulunmasında sorun yaşanmaktadır. Bu alan, yasal ve pedogojik denetimin güçlendirilmesini gerektirmektedir.
- İstihdam boyutunda: Mezunların istihdam edilme oranlarının yüksek olmasına rağmen, büyük çoğunluğun yetiştikleri alanlarda istihdam edilmiyor olması, okullarımızdaki tematik mesleki öğretim programları ile istihdam alanları arasındaki ilişkinin yeterli düzeyde kurulamadığını göstermektedir. İstihdam alanlarında üretimdeki otomasyonlaşma bu noktada yeterli biçimde dikkate alınmamaktadır. Öte yandan, çocuklarımızın yükseköğretim programlarına geçişi; zorunlu eğitim çağındaki öğrencilerin farklı eğitim programları ve okul türleriyle ayrıştırılması nedeniyle, yükseköğretim programlarının talep ettiği akademik bilgi ve becerilere sahip olmamaları yüzünden ciddi bir sorun hâline gelmiştir.
- Politika ve yönetim düzeyinde: Eğitim-istihdam ilişkisinde uzun vadeli planlamaların yapılmaması, eğitim politikalarının uzun vadeli ve istikrarlı olmaması, mesleki eğitimin amacı dışına çıkarılarak çocuk işçiliğinin özendirilmesi ve çocukların sistemin ucuz iş gücü haline gelmesinin meşrulaştırılmasıyla birlikte sürekli değişen sınav sistemleri ve kurumlar arası (YÖK–MEB–Meslek Odaları–Sendikalar–Özel Sektör) koordinasyon eksikliği, sistemin bütüncül bir yapıya kavuşmasını engellemektedir.
- Sosyal açıdan, mesleki eğitim düşük statülü bir alan olarak görülmekte; öğrenciler özgüven ve motivasyon sorunları yaşamaktadır. Kız öğrencilerin mesleki eğitime katılımında toplumsal cinsiyet kalıpları nedeniyle eşitsizlikler sürmektedir.
Genel olarak eğitimde, bu rapor bağlamında mesleki eğitimdeki tüm bu sorunların çözümü; uzun vadeli, planlı, sürdürülebilir, kamucu, çocukların üstün yararı ve eğitim hakkını önceleyen bir eğitim politikası ile mümkündür.
Komisyonumuz mesleki eğitimin, dünyadaki işgücünün dönüşümünün de dikkate alınarak baştan sona yeniden yapılandırılması, meslek edindirme süreçlerinin zorunlu eğitimde eşitlik ilkesini temel alması, bazı programların tümüyle yükseköğretime kaydırılması (geçmişte hemşirelik gibi bazı programlarda bu yapılmıştır) gerektiğini dile getirmiştir.
Eğitim-İş olarak biz, tüm çocuklarımızın zorunlu eğitim çağında eşit, bilimsel, laik, parasız, nitelikli, çağdaş kamusal eğitime erişim hakkını savunuyoruz. Zorunlu eğitim çağında çocuklarımızın eğitim yoluyla, farklı eğitim programları ve okul türleriyle ayrıştırılmasına karşıyız. Bizim taleplerimiz nettir:
- Tüm çocuklarımızın bütüncül ve çok yönlü gelişimini sağlayacak,
- Öğrencilerimizi çocuk yaşta belirli alanlarla kısıtlamayacak, çocuğu meslek seçmek zorunda bırakmayacak,
- Okullarımızı nitelikli-niteliksiz diye ayrıştırmayacak, çocuklarımızı farklı eğitim programlarına maruz bırakmayacak bir eğitim sistemi!
Tüm bu sorunların mevcut sistem içinde çözümü; uzun vadeli, planlı, toplumsal farkındalık temelli ve zorunlu eğitimi takip edecek bir mesleki eğitim politikasının inşası ile mümkündür.
Eğitim-İş olarak, tüm öğrencilerimizi hem bireysel hem de toplumsal olarak güçlendirecek; bireyselden evrensele hazırlayacak, yurttaşlık hak ve sorumluluklarının bilincinde olduğu aydınlık bir gelecek inşa edecek; tüm yurttaşlarımıza insanca yaşama koşullarında kendi ilgi ve yetenekleri doğrultusunda meslek edindirecek eşit, parasız, laik, bilimsel, çağdaş, ulusal ve nitelikli bir kamusal eğitim için mücadele etmeye devam edeceğiz.
Sonuç olarak; komisyonumuz, eğitime yapılacak yatırımların ülkemizin geleceğine yapılan yatırımlar olacağı inancıyla “Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitim Sorunlar ve Çözüm Önerileri” başlıklı raporunu belirtilen başlıklar ve sorunlar etrafında en kısa zamanda hazırlanması kararını almıştır.