Kamusal Makamların Pozitif Yükümlülüklerini Yerine Getirmemesi Nedeniyle Özel Hayata Saygı Hakkının İhlal Edilmesi

Olaylar

Bir özel şirket tarafından yapılması planlanan enerji santrali projesi ile ilgili olarak verilen çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) olumlu kararı 2. İdare Mahkemesince iptal edilmiş ve anılan karar temyiz edilmiştir. Temyiz incelemesi devam ederken proje için yeniden ÇED olumlu kararı verilmiş ve başvurucular tarafından anılan raporun iptali için 5. İdare Mahkemesinde (Mahkeme) iptal davası açılmıştır. Süreç devam ederken ÇED olumlu kararına ilişkin yukarıda anılan iptal kararı Danıştay tarafından onanmıştır. Bunun üzerine Mahkeme, Danıştay onama kararı gerekçesinde belirtilen hususlar çerçevesinde ÇED olumlu kararının yeniden değerlendirilmesi için ek rapor alınmasına karar vermiş ve bu doğrultuda ek bilirkişi raporu hazırlanmıştır. Mahkeme, bilirkişi raporlarını ve Danıştay onama kararının gerekçesini birlikte değerlendirerek ÇED olumlu kararını iptal etmiştir. Bu karara ilişkin temyiz incelemesi devam ederken proje için üçüncü kez ÇED olumlu kararı verilmiştir. Son ÇED olumlu kararına karşı belediye ve başvurucular ayrı ayrı iptal davası açmıştır. Bu davalara ilişkin yargılama devam ederken Mahkemenin yukarıda anılan iptal kararı Danıştay tarafından bozularak dava kesin olarak reddedilmiştir. Bunun üzerine Mahkeme, belediye tarafından açılan ve uyuşmazlık konusu aynı olan davada alınan bilirkişi raporunu ve yukarıda anılan Danıştay kararını birlikte değerlendirerek başvurucuların ÇED olumlu kararına karşı açtığı davayı reddetmiştir. Danıştay ise Mahkemenin ret kararını karar düzeltme yolu kapalı olmak üzere onamıştır.

İddialar

Başvurucular, bir enerji santrali projesi için verilen ÇED olumlu kararlarının iptali talebiyle açılan davaların reddedilmesi nedeniyle özel hayata saygı hakkının ihlal edildiğini iddia etmiştir.

Mahkemenin Değerlendirmesi

Öncelikle belirtmek gerekir ki somut başvuruda ÇED olumlu kararından doğrudan etkilenmediği ve dolayısıyla mağdur statülerinin olmadığı anlaşılan bazı başvurucular ile tüzel kişilikleri doğrudan etkilenmeyen ve tüzel kişiliklere ilişkin bir hakkın ihlal edilmediği değerlendirilen bazı başvurucular için kişi bakımından yetkisizlik nedeniyle kabul edilemezlik kararı verilmiştir.

Somut olayda yargı süreci bir bütün olarak değerlendirildiğinde uyuşmazlığın tesisin atık depolama alanı ve çevresindeki zeytinlikler konusunda yoğunlaştığı görülmüştür. Daha önce depolama alanı nedeniyle ÇED olumlu kararının iptal edilmesine karşın Mahkeme tarafından tesisin depolama alanının konum ve sınırlarına ilişkin olarak yeni bir plan veya atık depolama alanı fonksiyonuna ayrılan başka bir alanın bulunduğuna dair dosyada herhangi bir bilgi ve belge bulunmadığı tespit edilmiştir. Buna karşın Danıştayın davanın reddine ilişkin nihai kararında mevcut atıkların piyasada değerlendirilmek üzere satılmasının, satılmayanların ise depolanmasının öngörüldüğü ve bu doğrultuda sözleşmelerin akdedildiği belirtilmekle yetinilmiş; depolanması öngörülen atıklar için yeni bir depolama alanına ihtiyaç bulunup bulunmadığına yönelik bir tartışma yapılmamıştır. Kararda tesisin faaliyette olduğu süre boyunca atık depolama alanının kullanılmadığının tespiti karşısında tesisin depolanması öngörülen atıklar hakkında hâlihazırda nasıl bir çözüm ürettiği ile bu çözümün ÇED olumlu kararı yönünden değerlendirilmesi de yapılmamıştır.

Öte yandan derece mahkemelerinin tesisin atık deposunun kullanılmadığı ve mevcut atığın satılmak ya da depolanmak üzere sözleşmeler akdedildiği tespitleriyle yetindiği; alternatif atık değerlendirme ve depolama faaliyetlerinin çevresel etkileri, bu kapsamdaki önlem ve taahhütler bakımından bir araştırma yapmadığı anlaşılmıştır. Anılan hususların ÇED olumlu kararında yer alıp almadığı, yer alıyorsa ilgili mevzuata uygunluğu ortaya konulmamıştır. Dolayısıyla ÇED olumlu kararlarının hukuka uygun olduğuna ve davaların reddine ilişkin kararların ilgili ve yeterli bir gerekçeye dayanmadığı değerlendirilmiştir.

Bunun yanında Mahkemenin önceki tarihli kararında tesisin mevcut atık depolama alanının merkezine üç kilometreden daha az mesafede zeytinlik alanlar bulunduğu tespit edilmişken sonraki tarihli kararında tesis alanı ve çevresinde 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanun kapsamında ekonomik bütünlük içeren zeytinlik saha olarak nitelendirilebilecek alanların bulunmadığı ifade edilmiştir. Mahkeme, önceki kararında yer verdiği tespitin aksi yönünde ulaştığı sonuca ilişkin bir değerlendirmede bulunmamış ve söz konusu çelişkiyi giderecek bir gerekçe de ortaya koymamıştır.

Sonuç olarak kamusal makamların olaya gereken özenle yaklaşmadıkları, kamusal ve bireysel menfaatleri gerektiği şekilde değerlendirmedikleri, özel hayata saygı hakkı bağlamında pozitif yükümlülüklerini yerine getirmediği kanaatine varılmıştır.

Anayasa Mahkemesi açıklanan gerekçelerle özel hayata saygı hakkının ihlal edildiğine karar vermiştir.